Radioterapia - działania niepożądane i żywienie

Radioterapia stanowi jedną z najczęściej wykorzystywanych metod leczenia przeciwnowotworowego. Pomimo wysokiej skuteczności, pacjenci poddani radioterapii niejednokrotnie doświadczają licznych skutków ubocznych, które w sposób istotny wpływają na ich jakość życia. Warto w związku z tym podjąć odpowiednie działania, które w skuteczny sposób pozwolą na złagodzenie występujących działań niepożądanych.¹

Skutki uboczne radioterapii

Do skutków ubocznych radioterapii najczęściej zalicza się:^3,4

• zaburzenia w odczuwaniu zapachu i smaku,
• odczyny śluzówkowe w obrębie jamy ustnej, gardła, krtani, a także jam nosowych,
• utratę łaknienia,
• nudności,
• biegunki,
• wymioty,
• ogólne osłabienie,
• spadek aktywności,
• utratę włosów,
• odczyny skórne,
• reakcje ze strony serca oraz dróg oddechowych,
• odczyny ze strony pochwy, odbytnicy.

W pierwszej kolejności radioterapia wpływa na uszkodzenie głównych elementów komórki (czyli materiału genetycznego DNA), co jest objawem wczesnych skutków ubocznych terapii. Komórki, które są najbardziej podatne na działanie promieniowania to komórki przewodu pokarmowego, krwi czy też śluzówek. Wynika to z faktu, że muszą one w warunkach naturalnych szybko się regenerować i odnawiać. Radioterapia utrudnia ten proces.⁴ W efekcie może wystąpić biegunka, nudności, czy też zapalenie błon śluzowych. Pacjent w tym czasie może również doświadczyć wystąpienia objawów niedokrwistości.⁸

Następnie dochodzi do pojawienia się późnych skutków ubocznych, które dotyczą z kolei tkanek, które odnawiają się wolniej. Powikłania te występują nawet po kilku miesiącach bądź latach od zastosowanej radioterapii. Dotyczą one głównie zwyrodnień serca, płuc, mózgu, tętnic, gruczołów ślinowych, wydzielniczych oraz zapalenia skóry.⁴ Najczęściej pacjent może zaobserwować u siebie objawy takie jak uszkodzenie szpiku kostnego, wymioty, nudności, podwyższona temperatura ciała czy też niestrawność.⁸

Problem niedożywienia w radioterapii

Znaczna część pacjentów onkologicznych zmaga się z niedożywieniem, a nawet 80% chorych doświadcza ubytku masy ciała. Przyczyną niewłaściwego stanu odżywienia może być niewystarczające przyjmowanie czy wchłanianie składników odżywczych przy zwiększonym zapotrzebowaniu organizmu. Warto pamiętać, że niedożywienie może prowadzić do występowania licznych powikłań czy infekcji, co utrudnia zastosowanie leczenia. Dlaczego? To niedożywienie może pogarszać odpowiedź organizmu na leczenie, a także zwiększać ryzyko wystąpienia niepowodzenia terapii. Co więcej, może mieć wpływ na odroczenie terapii, wydłużając pobyt w szpitalu i czas rekonwalescencji.¹⁰

Radioterapia oprócz działania na komórki nowotworowe, uszkadza także zdrowe komórki. W konsekwencji dochodzi do rozwoju powikłań, w tym w obrębie przewodu pokarmowego. Warto zwrócić uwagę, że zdecydowana większość powikłań może skutkować pogorszeniem stanu odżywienia pacjenta. U pacjentów onkologicznych stwierdza się często zaburzenia metaboliczne, które mogą wpływać negatywnie na przemiany węglowodanów, białek oraz tłuszczów i składników mineralnych. W efekcie dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Istotna jest zatem odpowiednia dieta w chorobie onkologicznej, aby zapobiec niedożywieniu oraz złagodzić działania niepożądane.³ Warto zaznaczyć, że rodzaj, a także nasilenie występujących skutków ubocznych uzależnione są najczęściej od miejsca zastosowanej radioterapii.⁶

Żywienie w trakcie radioterapii

W trakcie leczenia przeciwnowotworowego istotne jest dobranie właściwie zbilansowanego jadłospisu, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjenta. Warto szczególnie w tym czasie zadbać o odpowiednie żywienie, które powinno zapewnić zachowanie prawidłowego stanu odżywienia lub ochronić przed jego pogorszeniem.⁵ W tym przypadku, po konsultacji z lekarzem, pomocne może się okazać zastosowanie doustnych preparatów odżywczych jako uzupełnienie niedoborowej diety bądź jako jedyne źródło pożywienia. W sytuacji, kiedy dochodzi do występowania zaburzeń połykania, zapalenia przełyku lub błony śluzowej jamy ustnej konieczne może okazać się zastosowanie innych metod wsparcia żywieniowego, takich jak żywienie dojelitowe poprzez sztuczny dostęp.³

Dlaczego warto skupić się na prawidłowym odżywianiu podczas leczenia onkologicznego?

Odpowiednie odżywienie ma na celu poprawę funkcjonowania organizmu oraz wpływ na skuteczności terapii poprzez:³

• zachowanie prawidłowej masy ciała i zahamowanie rozwoju niedożywienia lub niedopuszczenie do jego rozwoju,
• ograniczenie negatywnych skutków terapii,
• wzmocnienie pozytywnych skutków leczenia,
• zwiększenie komfortu życia.

Wskazówki dotyczące żywienia w czasie radioterapii

• Spożywaj posiłki często, ale w mniejszych ilościach.
  Zmodyfikuj ilość posiłków w ciągu dnia w zależności od potrzeb Twojego organizmu. Może to być nawet 6-8 posiłków w ciągu dnia.
• Sięgaj po produkty wysokokaloryczne.
  Dzięki temu łatwiej utrzymasz prawidłową masę ciała i nie dopuścisz do niedożywienia organizmu.⁶ Możesz w tym celu wzbogacić swoje posiłki w produkty takie jak oleje roślinne, masło, zmielone orzechy, które w małej objętości zawierają znaczną ilość kalorii.² Produkty te są m.in. źródłem tłuszczów, które stanowią cenne źródło energii, niezbędnej podczas Twojego leczenia.⁶ Możesz również sięgnąć po doustne preparaty odżywcze, które stanowią skoncentrowane źródło energii oraz składników odżywczych w niewielkiej objętości.² Warto skonsultować z lekarzem wzbogacenie codziennego jadłospisu produktem Resource Refresh - wysokoenergetycznym preparatem, dedykowanym dla pacjentów onkologicznych z zaburzeniami smaku, wynikającymi z zastosowanej radioterapii lub chemioterapii, niedożywionych lub z ryzykiem wystąpienia niedożywienia. Spożycie tego produktu (200ml) pozwala dostarczyć aż 300 kcal i może pomóc w poprawie stanu odżywienia. Ponadto według przeprowadzonego badania aż 89% badanych pacjentów onkologicznych potwierdza działanie chłodzące Resource Refresh, natomiast 84% badanych pacjentów onkologicznych potwierdza działanie kojące tego produktu.⁸ Preparat ten jest również pozbawiony metalicznego posmaku, co może okazać się szczególnie pomocne w przypadku zaburzeń smaku wywołanych radioterapią.
• Zadbaj o odpowiednią podaż białka.
  Składnik ten jest szczególnie istotnym elementem Twojej diety przy radioterapii i podczas całego leczenia przeciwnowotworowego. Wynika to ze wzmożonych procesów zachodzących w organizmie podczas trwania choroby, które nasilają zużycie białka.² Zapotrzebowanie na białko w chorobie nowotworowej zwiększa się niemal o 70%. Przykładowo, pacjent onkologiczny o masie ciała 70 kg powinien według zaleceń spożywać ok. 105 g białka dziennie. Aby w tym przypadku pokryć zapotrzebowanie na ten składnik odżywczy, chory powinien spożyć w ciągu dnia 4 jaja, 4 plasterki sera Gouda, średnią pierś z kurczaka oraz 7 łyżek jogurtu naturalnego.
  
  Składnik ten jest niezbędny w procesie leczenia onkologicznego m.in. do naprawy tkanek, a także zapewnienia prawidłowej pracy układu odpornościowego.
  
  Sięgnij po produkty będące źródłem białka, takie jak chude mięso, drób, jaja, ryby czy też produkty mleczne.⁷ Jeżeli spożywasz ograniczone ilości produktów białkowych wraz z dietą, możesz wraz z lekarzem rozważyć wprowadzenie do codziennego jadłospisu produktu Resource Protein. Jest to wysokobiałkowy, doustny preparat odżywczy, który pomoże Ci zwiększyć ilości białka w diecie. Możesz stosować go nawet jako jedyne źródło pożywienia, ponieważ zawiera on wszystkie niezbędne składniki pokarmowe.
• Pamiętaj o spożyciu węglowodanów.
  Ich spożycie dostarczy Ci cennej energii. Dobrym źródłem tego składnika pokarmowego są zwłaszcza produkty pełnoziarniste, takie jak razowe pieczywo, grube kasze czy makaron razowy. Obserwuj swój organizm - jeżeli produkty te wywołują u Ciebie dyskomfort, wybierz te z mąki pszennej, np. chleb pszenny.
• Zadbaj o różnorodność - wybieraj produkty o różnych kolorach, smaku czy teksturze.
  Pomimo tego, że Twoja dieta przy radioterapii powinna być wysokobiałkowa i wysokokaloryczna, nie może w niej zabraknąć składników ze wszystkich grup produktów spożywczych. Wszystko dlatego, że musi być zróżnicowana i w miarę możliwości prawidłowo zbilansowana. Nie zapomnij o spożyciu cennych warzyw i owoców!⁶
• Sięgaj po produkty miękkie lub w płynnej formie. To powinno ułatwić Ci spożycie żywności - produkty takie są dobrym rozwiązaniem w przypadku występowania trudności z przeżuwaniem czy bólu przy połykaniu.⁶ Skuteczne w tym przypadku mogą okazać się wspomniane już wcześniej doustne preparaty odżywcze jak Resource Refresh, czy Resource Protein, które dostarczą Ci dodatkową ilość energii w małej objętości.
• Nie zapomnij o regularnym piciu wody.
  Warto zadbać o odpowiednie nawodnienie, które warunkuje prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Zwróć na to szczególną uwagę, jeśli występują u Ciebie powikłania, takie jak wymioty czy biegunka, które mogą doprowadzić do odwodnienia.⁶