Odleżyny - co to jest, przyczyny, sposoby postępowania

Odleżyny definiuje się jako owrzodzenie wywołane przez długotrwały ucisk czy tarcie powierzchni skóry. W sytuacji, kiedy dopływ krwi zostaje zablokowany do danego obszaru ciała, dochodzi do obumierania skóry i powstawania odleżyn. Zjawisko to obserwowane jest wśród pacjentów, którzy przyjmują tę samą pozycję przez dłuższy czas, np. osoby leżące czy stale siedzące. Szczególnie istotną rolę w prewencji odleżyn, pełni odpowiednia profilaktyka, która powinna obejmować właściwą higienę czy pielęgnację, ze względu na trudne ich leczenie. Wskazuje się, że szczególnie narażeni na występowanie odleżyn są pacjenci onkologiczni w zaawansowanym stadium choroby - odleżyny mogą dotyczyć 14-25 % z nich.^{1, 2, 4}

Przyczyny występowania odleżyn

Czynników zwiększających ryzyko wystąpienia odleżyn może być wiele. Wskazuje się zwłaszcza na:

• brak możliwości łatwego poruszania się, ze względu na chorobę czy podeszły wiek,
• ocieranie się skóry lub tarcie, np. o prześcieradło,
• zsuwanie się na krześle czy w łóżku, co wywołuje nacisk na skórę,
• utrata masy ciała,
• odwodnienie,
• nieprawidłowe odżywianie,
• wilgotna skóra, np. ze względu na nietrzymanie moczu czy pocenie się,
• wcześniejsze występowanie odleżyn,
• inne schorzenia współistniejące, np. cukrzyca.³

Objawy odleżyn

Odleżyny pojawiają się najczęściej w miejscach takich jak łokcie, biodra, pośladki, ramiona, tył głowy, uszy oraz pięty. Na jakie symptomy powstałe w skutek długotrwałego ucisku skóry należy zwrócić uwagę?

• popękana, łuszcząca się skóra,
• obecność pęcherzy,
• otwarte owrzodzenia na skórze,
• białe lub czerwone plamy u osób o jasnej karnacji,
• niebieskawe lub purpurowe plamy u osób o ciemnej karnacji,
• opuchlizna,
• tkliwe lub bolesne miejsca ucisku,
• suche plamy,
• nieblednący rumień występujący przy ucisku.^1,3

Profilaktyka odleżyn

Profilaktyka przeciwodleżynowa obejmuje szereg działań i zabiegów, których celem jest ograniczenie ryzyka powstania odleżyn, a w przypadku ich wystąpienia, do polepszenia warunków gojenia. W zapobieganiu odleżynom należy wziąć pod uwagę:

• troskę o ogólny stan chorego, a także jego stan odżywienia,
• edukację pacjenta,
• częstą zmianę pozycji,
• regularne sprawdzanie stanu powierzchni skóry,
• jeżeli to możliwe - zwiększenie aktywności chorego,
• kontrolę objawów (przykurcze, ból),
• stabilizację postawy pacjenta (dobór odpowiednich podpórek czy wałków),
• stały dostęp powietrza do skóry (wyeliminowanie plastikowych czy gumowych podkładów),
• zastosowanie właściwej bielizny osobistej i pościelowej (bawełnianej, pozbawionej zgrubień czy szwów),
• unikanie urazów, np. poprzez odpowiedni sposób zmiany pozycji,
• zabezpieczenie przed nietrzymaniem moczu i kału (jednorazowe baseny czy kaczki),
• skrócenie paznokci.^{2, 4}

Leczenie odleżyn

Leczenie odleżyn uzależnione jest od stopnia zaawansowania zmian. Wyższy stopień to jednocześnie większy ubytek tkanek, a tym samym bardziej skomplikowany proces leczenia. Szczególnie w stopniu I i II, kiedy ustąpi ucisk, możliwe jest wyleczenie odleżyn. W III i IV stopniu zaawansowania zmian dochodzi do poważnych powikłań - zapalenia kości i szpiku - co w znacznym stopniu zwiększa ryzyko niepowodzenia leczenia. W zależności od stopnia zaawansowania, wyróżnia się pięciostopniową skalę Torrance’a:

• stopień I - blednące zaczerwienienie
• stopień II - nieblednące zaczerwienienie
• stopień III - owrzodzenie
• stopień IV - uszkodzenie dotyczy także tkanki podskórnej.
• stopień V - zaawansowana martwica, która obejmuje mięśnie, czasem nawet stawy czy kości.

Leczenie odleżyn to często długotrwały i skomplikowany proces, dlatego też warto zastosować się do wskazań lekarza dotyczących higieny, jak i pielęgnacji odleżyny.²

Szczególne znaczenie w złożonym procesie gojenia ran ma również stan odżywienia chorego. Sposób żywienia jest niezbędnym składnikiem kompleksowej opieki nad osobą z raną, w tym z odleżyną. Niedobory żywieniowe, a także odwodnienie organizmu istotnie wpływają na opóźnienie gojenia ran, utrudniając walkę z infekcją. Na niedobory żywieniowe narażeni są zwłaszcza pacjenci onkologiczni. U osób z odleżynami warto zwrócić uwagę przede wszystkim na podaż białka, którego zapotrzebowanie wzrasta w tym czasie. Składnik ten warunkuje właściwy proces gojenia ran. Istotne w kontekście gojenia ran są również aminokwasy, w tym arginina, która wpływa pozytywnie na walkę z martwicą tkanek.⁵

Pomocne w tym przypadku może okazać się wdrożenie żywności medycznej, której zastosowanie może mieć wpływ na poprawę stanu odżywienia, wpływając pozytywnie na gojenie ran. Przykładem może być preparat Resource® Protein oraz Impact® Oral.

• Resource® Protein to wysokobiałkowy produkt, którego zastosowanie pozwoli na uzupełnienie diety w cenne białko.
• Z kolei Impact® Oral to jedyny produkt na rynku, który zawiera zestaw 3 immunoskładników - argininę, kwasy tłuszczowe omega-3 oraz nukleotydy. Obecność wspomnianych składników w diecie może wspomóc proces gojenia ran. Co więcej, preparat ten zawiera również znaczne ilości białka i energii.